İmar Kanununun 32. maddesi ruhsatsız inşa edilen yapılara yönelik olarak yapılacak uygulamaları düzenlenmiştir. Taşınmazlara imar planı ve yönetmeliklere uygun olarak düzenlenen yapı ruhsatı ve eki mimari projeye göre yapı inşa edilebilir. Ruhsatsız ya da ruhsat ve eki mimari projeye aykırı olarak inşa edildiği tespit edilen yapılar 3194 sayılı İmar Kanununun 32. maddesi gereğince yetkili idareler tarafından tutanak düzenlenerek durdurulur. Yapı tespit tutanağı yapıda uygun bir yere asılarak tebliğ edilir ve yapı sahibine yapıya ruhsat alınması ya da yapının yıkılması ruhsata aykırılık söz konusu ise aykırılıkların giderilmesi için süre verilir. Verilen sürede aykırılıkların giderilmemesi halinde encümen kararıyla yapının yıkılmasına ya da aykırılıkların giderilmesine karar verilir. Aynı zamanda varsa yapı ruhsatı iptal edilir. Söz konusu yapı nedeniyle 3194 sayılı İmar Kanununun 42. maddesi gereğince yapı sahibine ve diğer ilgililere idari para cezası verilir. Bu işlemlerin her biri için iptal davası açılabilir.
Yapı Ruhsatına Yönelik İptal Davalarında Usul
Yapı ruhsatları bireysel idari işlemlerdir. Yapı ruhsatlarının iptali istemiyle 60 gün içerisinde İdare Mahkemesinde iptal davası açılabilir. 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 2. maddesi çerçevesinde menfaati ihlal edilen kişilerin dava açma ehliyetlerinin bulunduğu kabul edilir. Malikler, komşu taşınmaz sahipleri gibi menfaati ihlal edilen kişilerin dava açma ehliyetinin olduğu kabul edilmektedir.
Bazı durumlarda kamusal yarar öne sürülerek yapı ruhsatının iptali istenebilmektedir. Örneğin bir dernek ya da semt sakini çevreye ya da şehirciliğe aykırı olarak yapı inşa edilmek üzere yapı ruhsatı düzenlendiği iddiasıyla iptal davası açabilmektedirler. Bu davalarda, dava açma ehliyeti kabul edilebildiği gibi; yapı ruhsatının bireysel bir işlem olduğu, düzenleyici işlem olan dayanağı imar planlarında kamu yararının belirlendiği, bu anlamda imar planlarının iptali istemiyle dava açılması gerektiği şeklinde davanın ehliyet yönünden reddi yolunda verilen yargı kararları da bulunmaktadır.
Dava dilekçelerinin 2577 sayılı Kanunun 3. maddesine uygun olması gerekmektedir. Aksi halde mahkemece 2577 sayılı Kanunun 15. maddesi uyarınca dilekçenin reddine karar verilebilir. Böyle bir durumda eksiklikler 30 gün içerisinde giderilerek yenileme dilekçesi verilmelidir.
Aynı zamanda dilekçelerin 2577 sayılı Kanunun 5. maddesine de uygun olması gereklidir. Aksi halde Mahkemece yine dilekçenin reddine karar verilecektir. Bu maddeye göre menfaat birlikteliği olan kişiler aynı dilekçe ile dava açabilirler. Aksi takdirde ayrı ayrı hazırlanacak dilekçelerle ayrı ayrı dava açılmalıdır. İki farklı işlemin aynı dilekçe ile dava konusu edilmesi durumu da aynı madde çerçevesinde değerlendirilmelidir.
İptal davalarında 2577 sayılı Kanunun 27. maddesinde öngörüldüğü şekilde yürütmenin durdurulması da talep edilebilir. Bu talepler mahkemelerce ilk aşamalarda değerlendirilebildiği gibi, bilirkişi incelemeleri sonucunda hazırlanan raporlara dayalı olarak da değerlendirilebilmektedir.
Yapı ruhsatının iptali istemiyle açılan davalarda verilen mahkeme kararlarına karşı dava konusu edilen işlemlere göre istinaf ya da temyiz yoluna başvurulabilir.