Kamu yararı kavramı, niteliksel ve niceliksel açıdan farklı anlamlarda yorumlanmaktadır. Uygulamada ve teoride ortak bir tanım üzerine uzlaşıldığını ifade etmek mümkün değildir.
Kamu idarelerinin özel kanunlarında öngörülen sorumluluklarını yerine getirirken ihtiyaç duydukları taşınmazların kamu eline geçirmelerinde kamu yararının bulunduğu kabul edilir. Bu konuda değerlendirme yapma yetkisi uygulamayı yapan idarelere ve Mahkemelere kalmaktadır. Kamu idarelerince 2942 sayılı Kanun hükümleri doğrultusunda yetkili organlarca kamu yararı kararı alınmakta, Mahkemelerce de bu alınan karar üzerinden kamusal yararın varlığı konusunda hukuki denetim yapılmaktadır.
2942 sayılı Kamulaştırma Kanunda imar planları ve bakanlıklarca onaylı projeler ayrıcalıklı bir konumda öngörülmüştür. Bu tarz bir planlama ve projenin varlığı halinde ayrıca bir kamu yararı kararı alınma gerekliliği bulunmamaktadır. Anılan projelere ve planlara dayalı olarak yetkili organlarca kamulaştırma kararı alınarak uygulamaya geçilmektedir.
Uygulamada daha çok plan ve projelerin hayata geçirilmesi aşamasında kamulaştırma kararlarıyla karşılaşılmaktadır. Örneğin kentsel alanların neredeyse tamamına yakın kısmında imar planlarına dayalı olarak kamulaştırma kararları alınmakta, bunun dışında kentsel alanların dışında kalan alanlarda ise enerji nakil hatları, kanal projeleri, yol projeleri gibi projelere dayalı olarak kamulaştırma uygulamalarının yapıldığı görülmektedir. Bu anlamda kamusal yararın varlığı proje ve imar planları üzerinde yapılan yargısal denetimlerle ortaya konulmaktadır.
Kamu Yararı Kararı Alınması
2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun 5. maddesinde kamu yararı kararı verecek merciler belirtilmiştir. Bu maddeye göre kamu yararı kararı verecek merciler şunlardır:
“a) Kamu idareleri ve kamu tüzel kişileri;
- 3 üncü maddenin ikinci fıkrasında sayılan amaçlarla yapılacak kamulaştırmalarda ilgili bakanlık,
- Köy yararına kamulaştırmalarda köy ihtiyar kurulu,
- Belediye yararına kamulaştırmalarda belediye encümeni,
- İl özel idaresi yararına kamulaştırmalarda il daimi encümeni,
- Devlet yararına kamulaştırmalarda il idare kurulu,
- Yükseköğretim Kurulu yararına kamulaştırmalarda Yükseköğretim Kurulu,
- Üniversite, Türkiye Radyo – Televizyon Kurumu, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu yararına kamulaştırmalarda yönetim kurulları,
- Aynı ilçe sınırları içinde birden çok köy ve belediye yararına kamulaştırmalarda ilçe idare kurulu,
- Bir il sınırları içindeki birden çok ilçeye bağlı köyler ve belediyeler yararına kamulaştırmalarda il idare kurulu,
- Ayrı illere bağlı birden çok kamu tüzel kişileri yararına kamulaştırmalarda Cumhurbaşkanı,
- Birden çok il sınırları içindeki Devlet yararına kamulaştırmalarda Cumhurbaşkanı.
b) Kamu kurumları yararına kamulaştırmalarda yönetim kurulu veya idare meclisi, bunların olmaması halinde yetkili idare organları,
c) Gerçek kişiler yararına kamulaştırmalarda bu kişilerin, özel hukuk tüzel kişileri yararına kamulaştırmalarda ise; yönetim kurulları veya idare meclislerinin, yoksa yetkili yönetim organlarının başvuruları üzerine gördükleri hizmet bakımından denetimine bağlı oldukları köy, belediye, özel idare veya bakanlık” kamu yararı kararı alacak merciler olarak belirlenmiştir.
Kamu Yararı Kararının Onaylanması
Kanunun 6. maddesinde ise alınan kamu yararı kararının onay mercileri öngörülmüştür. Buna göre kamu yararı kararı;
- “Köy ihtiyar kurulları ve belediye encümenleri kararları, ilçelerde kaymakamın, il merkezlerinde valinin,
- İlçe idare kurulları, il daimi encümenleri ve il idare kurulları kararları, valinin,
- Üniversite yönetim kurulu kararları, rektörün,
- Yükseköğretim Kurulu kararları, Kurul başkanının,
- Türkiye Radyo – Televizyon Kurumu yönetim kurulu kararları, genel müdürün,
- Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yönetim Kurulu kararları, Yüksek Kurum Başkanının,
- Kamu kurumları yönetim kurulu veya idare meclisleri veya yetkili idare organları kararları, denetimine bağlı oldukları bakanın,
- Gerçek kişiler veya özel hukuk tüzelkişileri yararına; köy, belediye veya özel idarece verilen kararlar, valinin,”
onayı ile tamamlanır.
Cumhurbaşkanı veya bakanlıklar tarafından verilen kamu yararı kararlarının ayrıca onaylanması gerekmez.