Tarımsal verimliliği ve tarım arazilerinin etkin kullanımını arttırmak amacıyla dağınık ve düzensiz tarım arazilerinin bir araya getirilerek toplu ve düzenli, yol, kanal gibi kullanımlardan istifade edecek şekilde düzenlenmesidir.
Mevzuatımızda birkaç farklı Kanuna arazi toplulaştırmasına dayanak teşkil etmektedir. 6200 sayılı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünce Yürütülen Hizmetler Hakkında Kanunun Ek-9 uncu maddesi, 22/11/1984 tarihli ve 3083 sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Kanununa istinaden arazi toplulaştırması yapılabilmektedir. 03/7/2005 tarihli ve 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununun arazi toplulaştırmasını düzenleyen 17 nci maddesi 7139 sayılı Kanunla kaldırılmıştır. Bu maddeler uyarınca, uygulamalardan ziyade uygulayıcı idareler değişmekteydi.
Mevcut durumda arazi toplulaştırması ve tarla içi geliştirme hizmetlerinin yürütülmesinde DSİ uygulayıcı kuruluş olarak yetkilidir. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının yetkileri DSİ’ye devredilmiştir. DSİ, sadece kendi yürüttüğü arazi toplulaştırma çalışmaları kapsamında yapılan iş ve işlemlerden hukuki olarak sorumludur. DSİ dışındaki kurum ve kuruluşlar DSİ’nin iznine tabi olarak proje idaresi sıfatıyla arazi toplulaştırma ve tarla içi geliştirme hizmetlerini yürütmeye yetkilidir.
Belirtilen Kanunlar uyarınca Arazi Toplulaştırması ve Tarla İçi Geliştirme Hizmetleri Uygulama Yönetmeliği kabul edilmiştir.
Arazi toplulaştırması, Yönetmelikte “Tarım arazilerinin doğal ve yapay etkilerle bozulmasını ve parçalanmasını önlemek, parçalanmış arazilerde ise doğal özellikleri, kullanım bütünlüğü ve mülkiyet hakları gözetilerek birden fazla arazi parçasının birleştirilip ekonomik, ekolojik ve daha işlevsel yeni parsellerin oluşturulmasını, bu parsellerin arazi özellikleri ve alanı değerlendirilerek kullanım şekillerinin belirlenmesini ve arazi gelişimi hizmetlerinin sağlanması,” olarak tanımlanmıştır.
Toplulaştırma uygulamaları resen ya da isteğe bağlı olarak yapılabilir. Arazi toplulaştırması projelerinde isteğe bağlı arazi toplulaştırma projelerine öncelik tanınır. İsteğe bağlı toplulaştırma, proje alanı içerisinde toplulaştırılması istenen arazilerin yarısından çoğuna malik bulunan ve sayıca maliklerin yarısından fazlasını teşkil eden arazi sahiplerinin veya yasal vekillerinin yazılı muvafakati ile yapılır. Muvafakat alınma işlemi, DSİ veya proje idaresince Cumhurbaşkanı Kararı öncesinde yapılır/yaptırılır ve gerekçeye eklenir.
İlan edilen toplulaştırma proje alanı, kullanım şekilleri ve arazi özellikleri dikkate alınarak kendi içerisinde toplulaştırma yapılması için birden fazla alt proje alanına ayrılabilir.
Toplulaştırma Süreci
Arazi toplulaştırma projesinin uygulanacağı alanın sınırları ve bu sınırlar içerisinde kalan alan; yapılacak ön etüt çalışmaları ile arazi toplulaştırma proje sahası olarak belirlenir.
Arazi toplulaştırma proje sahası olarak belirlenen alan; yeri, ulaşım durumu, mülkiyet ve kadastro durumu, topoğrafya ve toprak durumu, arazi kullanım durumu, sulama, drenaj ve diğer tarla içi geliştirme hizmetleri gereksinimi yönünden incelenerek proje kapsamında yer alacak işler ve gerekçelerinin belirtildiği Ön Etüt Raporu hazırlanır.
Cumhurbaşkanı Kararı ile toplulaştırma sahası belirlenir. Cumhurbaşkanı Kararı, arazi toplulaştırması ve diğer işlemler yönünden kamu yararı kararı sayılır.
Cumhurbaşkanı Kararının Resmî Gazete’de yayımlanmasını müteakip bir ay içerisinde mahallin en büyük mülki idare amirine duyurulmak üzere bildirilir. Bu karar DSİ veya özel arazi toplulaştırmasını gerçekleştiren proje idaresinin internet sayfalarında ve ayrıca köy veya mahalle muhtarının çalışma yerinde otuz gün süre ile ilan ettirilir.
Toplulaştırma sahası ilân edilen yerlerde kalan parsellere “6200 sayılı Kanunun Ek 9 uncu maddesi gereğince arazi toplulaştırması kapsamına alınmıştır.” belirtmesinin konulması, arazi toplulaştırmasını yürüten idare tarafından ilgili tapu müdürlüklerinden talep edilir.
Arazi derecelendirme komisyonu kurularak toplulaştırma alanı içerisinde yer alan arazilerin dereceleri belirlenir.
Toplulaştırma sahasında arazisi bulunan arazi malikleri ile işletme bazında yeni parselasyon planına yönelik tercihlerinin alınacağı mülakatlar yapılır.
Yönetmelikte belirlenen kriterler çerçevesinde yeni parseller oluşturulan parselasyon planları hazırlanarak, yeni parsellerin dağıtımı yapılır.
Parselasyon planlarıyla oluşan yeni parseller tapuya tescil edilir.
Uygulama Öncesi Tedbirler
Arazi toplulaştırma projesinin uygulama çalışmalarına başlanacağı, yerel ekim mevsiminden en az otuz gün önce yerel imkânlarla duyurulur.
Ortak kullanım alanları olarak planlanan alanlarda toplulaştırma çalışmaları süresince tarımsal faaliyette bulunmak arazi toplulaştırmasını yapan ilgili kuruluşun iznine tabidir.
Tapuya belirtme konulduğu tarihten itibaren toplulaştırma işlemi tamamlanıp tapuya tescili sonuçlandırılıncaya kadar toplulaştırma alanındaki taşınmazlar üzerindeki tescilsiz iktisap halleri hariç malik ya da hak sahiplerinin talebine bağlı her türlü devir, temlik, ipotek ve satış vaadi, ifraz ve taksim, ayni ve şahsi haklar ile belirtme işlemleri DSİ veya proje idaresinin iznine bağlıdır.